• STRONA GŁÓWNA
• PREHISTORIA
• HISTORIA
• MODELE
• WOJSKO
• SPORT
• PODRÓŻE
• MECHANIKA
• ROZMAITOŚCI
• BIBLIOTEKA
• GALERIA
• FILMY
• FORUM
• USŁUGI
• LINKI

Wróć do: HISTORIA

Fabryka motorowerów w Rydze - "Sarkana Zvaigzne"

Historia zakładu w Rydze rozpoczęła się w 1927 roku, gdy Gustaw Ehrenpreis założył fabrykę rowerów. Przez 17 lat swego istnienia wyprodukowała ona około 180 000 rowerów, znanych w całej Europie. Gustaw Ehrenpreis był nie tylko właścicielem fabryki, lecz także autorem wielu rozwiązań technicznych. W październiku 1944 r. - pod koniec działań wojennych - wyposażenie fabryki zostało zdemontowane i wywiezione do Niemiec. Po włączeniu repubik nadbałtyckich do ZSRR zakłady zostały znacjonalizowane, otrzymały nowe wyposażenie, i pod nową nazwą: "Sarkana Zvaigzne" ("Czerwona Gwiazda") wznowiły produkcję w kwietniu 1947 roku. Gustaw Ehrenpreis jeszcze przez pewien czas pracował w fabryce na stanowisku inżyniera. Produkowano, jak poprzednio, rowery, lecz już pod koniec lat 50-tych nastąpiło nasycenie rynku krajowego i zakłady zmuszone zostały do poszukiwania nowych kierunków rozwoju.

Pierwszym pojazdem silnikowym, produkowanym w ryskich zakładach, był rower Riga-18, na którym zamontowano silnik D-4 produkcji leningradzkich zakładów "Czerwony Październik", o pojemności 45 cm3 i mocy 1 KM. Było to w latach 1957-58. Zestawy "Czerwonego Października" (silnik i zbiornik) można było też kupić osobno i zamontować w dowolnym rowerze.

W roku 1958 wyprodukowano pierwsze cztery egzemplarze motoroweru o nazwie "Spriditis" z silnikiem o pojemności 60 cm3 i mocy 2 KM na licencji "Jawy". Nie uruchomiono jednak ich produkcji seryjnej, gdyż prototypowe egzemplarze okazały się niezbyt udane. Tłoczona rama zawierająca w sobie zbiornik paliwa miała niewystarczającą szczelność i wytrzymałość, a silnik o pojemności 60 cm3 nie odpowiadał radzieckim standardom.

Doświadczenia zdobyte podczas projektowania "Spriditisa", jak również podczas pobytu grupy konstruktorów z Rygi w zakładach "Jawy" w Czechosłowacji zaowocowały nowym modelem: "Riga-1", którego prototyp zbudowano w roku 1959, a produkcję seryjną uruchomiono w roku 1961, równolegle z 45-centymetrowym motorowerem "Gauja". W tym samym czasie zakończono produkcję rowerów.

Riga-1 posiadała silnik "Jawy" o pojemności 50cm3 i mocy 1,5 KM oraz dwustopniową skrzynię biegów. Motorower rozwijał prędkość 40 km/h, a jego suchy ciężar wynosił 45 kg. Pierwszą partię 11 sztuk poddano surowemu sprawdzianowi: kierowcy testowi wyruszyli na tych maszynach w 50-dniowy rajd o długości 10 000 km - do Astrachania i z powrotem. Dopiero po pomyślnym zakończeniu rajdu uznano, że konstrukcja nadaje się do produkcji seryjnej. Po pewnym czasie silniki Jawy zastąpiono silnikami produkcji zakładów w Szawlach. Panuje przekonanie, że zmiana ta nie wyszła motorowerowi na dobre; nowy silnik był nieco słabszy i nie tak niezawodny, jak jawowski. Mimo to, ryskie maszyny rozchodziły się jak ciepłe bułeczki, co potwierdzają dane statystyczne: o ile w roku 1960 w Rydze zmontowano 11 sztuk motorowerów, to w 1961 - już 5000, w 1962 - 27 tysięcy, a w 1965 - ponad 90 tysięcy motorowerów Riga-1.

Bardzo populanym motorowerem stała się też "Gauja". Była to konstrukcja tania i prosta, a dzięki niewielkiej pojemności nie wymagała (w odróżnieniu od Rigi-1) rejestracji i prawa jazdy. Często wykorzystywano też jej napęd pedałowy, np. gdy skończyło się paliwo lub też gdy droga pięła się pod górę. Produkowano ją do roku 1963.

W roku 1965 "Riga-1" zastąpiona została przez model "Riga-3", wyposażony w silnik Sz-51 o mocy 2 KM, produkowany przez zakłady "Wajras" w Szawlach (Litwa). Silnik ten w dużym stopniu zunifikowany był z poprzednim produktem zakładów w Szawlach - silnikiem Sz-50. Zewnętrznie motorower "Riga-3" nie odróżniał się zbytnio od swego poprzednika, jeśli nie liczyć zmienionego kształtu zbiornika, poduszkowego siedzenia i przedłużonej tylnej części ramy. "Riga-3" była o 30% silniejsza od "Rigi-1", o 2 kg od niej lżejsza, i osiągała prędkość 50 km/h. Produkowano ją do roku 1969.

W latach 1970-74 produkowano model Riga-4. Tak jak poprzedni, posiadał on silnik o mocy 2 KM i osiągał prędkość maksymalną 50 km/h. Pojawiło się w nim jednak sporo nowości: transformator wysokiego napięcia, zmieniony bagażnik i błotniki, a przede wszystkim - po raz pierwszy zastosowane w motorowerze 16-calowe koła (zamiast 19-calowych). Zdjęto też osłonę gaźnika, zmieniono konstrukcję skrzyni biegów, a także - co bardzo istotne - zmniejszono pojemność silnika do 49,9 cm3, dzięki czemu motorower ten nie wymagał już rejestracji ani posiadania prawa jazdy.

W roku 1975 zakończono produkcję lekkiego motoroweru Riga-5, który zastąpił Gauję i produkowany był od roku 1966. Motorower Riga-5 osiągał prędkość maksymalną 40 km/h, posiadał silnik o pojemności 45 cm3 i mocy 1,2 KM, teleskopowy przedni widelec, hamulce bębnowe i zbiornik o zwiększonej pojemności (5,5 l). Odznaczał się lekkością i prostotą budowy.

Od roku 1973 produkowano jednobiegowy motorower Riga-7 z nowym silnikiem D-6 produkcji leningradzkich zakładów "Czerwony Październik". Nowy silnik umożliwiał podłączenie lampy przedniej. W porównaniu z Rigą-5 zmieniono nieco konstrukcję tłumika, przedniego widelca i błotnika.

W Muzeum Motoryzacji w Rydze obejrzeć można też prototypową konstrukcję Riga-6, która nie doczekała się produkcji seryjnej. Model ten, opracowany w 1967 roku, stanowił połączenie motoroweru szosowego i terenowego. Posiadał czterobiegową skrzynię biegów i hydrauliczne przednie zawieszenie.

Eksperymentalnych konstrukcji było w ryskich zakładach więcej. W roku 1971 powstał utrzymany w futurystycznej stylistyce projekt Riga Mini - pierwszy w krajach socjalistycznych "mini-bike", wyposażony w składaną kierownicę i koła o wymiarach 3,5 x 5 cali. Ważył ok. 40 kg. Był wielokrotnie nagradzany na krajowych i zagranicznych wystawach, lecz jego produkcji seryjnej nie uruchomiono.

W latach 1979-83 wyprodukowano sporą partię jednobiegowych motorowerów Riga-11 z silnikiem D-6, którym jednak, jak się okazało, brakowało zarówno mocy, jak i wytrzymałości. Usytuowanie zbiornika z tyłu, pod bagażnikiem, powodowało przerwy w dopływie paliwa, np. przy pokonywaniu wzniesień (zwłaszcza przy niskim poziomie paliwa w zbiorniku).

W latach 1974-79 ryskie zakłady produkowały model Riga-12 z silnikiem Sz-57 i papierowym filtrem powietrza, zamontowanym w ramie. Najbardziej udaną konstrukcją tego okresu była Riga-13. Silnik D-8 o mocy 1,3 KM zużywał 2 l paliwa na 100 km i umożliwiał jazdę z maksymalną prędkością 40 km/h. Suchy ciężar pojazdu wynosił 42 kg, nośność bagażnika - 15 kg. Łącząc w sobie najlepsze cechy wcześniejszych modeli, Riga-13 zdobyła duże uznanie wśród użytkowników.

Motorowery Riga-12 (a także Riga-16) produkowano w dwóch wersjach, różniących się kształtem zbiornika paliwa: był on obły (jak wyżej) lub czworokątny (jak na zdjęciu poniżej).

Numer 14 otrzymał prototyp, przypominający bardzo Hondę Dax, lecz wyposażony w silnik dwusuwowy produkcji zakładów w Szawlach. Nie wszedł do produkcji seryjnej.

Pod koniec lat 70-tych uruchomiono produkcję dwubiegowego modelu Riga-16. Wyposażono go w kickstarter, tłumik typu motocyklowego, nową kierownicę i tylną lampę. Przy własnym ciężarze 45 kg, motorower mógł przewozić do 115 kg ładunku. Pierwsze partie Rigi-16 posiadały jeszcze silnik Sz-57, później jednak montowano już jeden z najbardziej udanych silników z zakładu w Szawlach: Sz-58.

Od czasu do czasu wprowadzano do produkcji nowe modele, na ogół jednak wychodziły one małymi seriami. W roku 1978 powstał prototyp Rigi-18 z silnikiem Sz-62M z fabryki w Szawlach. Produkcji seryjnej tego modelu jednak nie uruchomiono.

W latach 70-tych produkowano rocznie 100-120 tysięcy motorowerów; na początku lat 80-tych produkcja doszła do 300 tysięcy sztuk rocznie.

W roku 1982 z taśmy zjechała Riga-22, będąca ulepszoną wersją Rigi-16. Motorower ten posiadał dwustopniową skrzynię biegów, elektroniczny bezstykowy układ zapłonowy oraz silnik Sz-62, zastąpiony później Sz-62M. W modelu tym montowano także silniki V-50.

Opracowano też model crossowy Riga-20Ju, zunifikowany z modelem Riga-22, a odróżniający się ramą o bardziej sportowej konstrukcji, zwiększoną średnicą przedniego koła i nożną zmianą biegów. Był to model niskoseryjny, przeznaczony do treningów i startów młodych zawodników.

Bardzo ambitną konstrukcją była Riga-SZ-80 z roku 1984, z silnikiem o pojemności 80 cm3, który miał być produkowany w ZSRR na licencji Simsona. Motocykl ten wyposażono w szereg nowoczesnych rozwiązań: hamulce tarczowe na obu kołach, odlewane felgi, hydrauliczną amortyzację przedniego zawieszenia, centralny amortyzator tylny, pełny osprzęt elektryczny. Pojazd mógł rozwijać prędkość 100 km/h. Opracowano też jego wersję terenową. Niestety, tak jak i wiele innych projektów ryskich zakładów, modele ten nie wyszły poza stadium prototypu.

W latach 80-tych odczuwalne stało się nasycenie rynku motorowerami, pojawiła się więc konieczność unowocześnienia oferty zakładów. Zespół ryskich konstruktorów opracował wtedy m.in. model Riga-Mini z silnikiem W-501. Był to składany pojazd, który bez większych problemów można było przewieźć autobusem lub windą, a przechowywać - nawet w mieszkaniu (po wystawieniu na balkon odejmowanego zbiornika paliwa). Początkowo (od 1984 r.) produkowano go w wersji bez tylnych amortyzatorów, a od roku 1986 - z amortyzowanym tyłem.

W roku 1986 pojawił się motorower Delta, a nieco później - mini-motorower Stella: całkowicie nowe konstrukcje ryskiej fabryki. Modele te odznaczały się nowczesną linią i były przystosowane do współpracy z szeroką gamą silników, co okazało się bardzo korzystne nieco później, po rozpadzie ZSRR, gdy montowano na nich zarówno silniki od czeskiej Babetty, jak też z polskiego Dezametu czy francuskiego Peugeota. Podzespoły nadwozia Stelli eksportowano też do Słowacji, gdzie montowano w nich silniki M-225. Motorower Delta posiadał wzmocnione sprzęgło, lampę przednią z przełącznikiem świateł długich i mijania, lampę tylną ze światłem stop oraz nożną zmianę biegów. Produkowano go w kilku wersjach: Sport (z kierunkowskazami), Turist (z owiewkami i pojemnym bagażnikiem) i Luks (z odlewanymi kołami).

Po rozpadzie ZSRR i odzyskaniu przez Łotwę niepodległości zakłady przemianowano na Ryskie Zakłady Motorowerowe. Konstruktorzy nadal opracowywali nowe konstrukcje, jak np. towarowy trójkołowiec "Pony". Na zamówienie odbiorców z Wielkiej Brytanii (firmy Offroad Leisure UK) opracowano motorowery dziecięce "Monkey" i "Boss". Kontrakt przewidywał dostawę 3000 sztuk. Pracownicy ryskich zakładów sumiennie wypełniali swe zobowiązania, dziwiąc się tylko, że ich wyroby sprzedawane są w Wielkiej Brytanii jako produkty brytyjskie w cenie 899 funtów. (W podobny sposób firma Offroad Leisure UK dokonała nadużycia postanowień umowy z fabryką ZID w Kowrowie.) Za ostatnią partię motorowerów zakład nie otrzymał już nawet zapłaty od brytyjskich odbiorców. Fakt ten był jednym z czynników, które zadecydowały wkrótce o upadku zakładu. Ostatnim przedsięwzięciem zakładu był motorower "Fora", produkowany w odnowionej kooperacji z petersburskimi zakładami "Krasnyj Oktiabr" w oparciu o nowe silniki: D-16 i D-20 o mocy 2,2 KM. W zamian za silniki, ryskie zakłady dostarczały "Czerwonemu Październikowi" podzespoły do montażu gotowych motorowerów. I tak: montowana w Petersburgu Stella otrzymała nazwę Fora Mini, a Delta - Fora Classic. Zaprojektowano też wariant luksusowy: Fora Sprint z odlewanymi kołami i plastikowymi owiewkami. Niestety, wypuszczono jedynie próbne serie tych modeli.

W latach 90-tych splot wielu czynników doprowadził do zduszenia produkcji ryskich zakładów. Główną rolę odegrała tu nieprzemyślana polityka prywatyzacyjna i obciążenia podatkowe, choć pojawiły się też inne problemy. Chłonny dotychczas rynek rosyjski stał się rynkiem zagranicznym, gdzie same opłaty celne i wwozowe podnosiły cenę pojazdu nawet o 45%. Na dodatek, jeden z potomków G. Ehrenpreisa dowiódł swych praw do własności części obszaru zakładów, stanowiącej dawną siedzibę fabryki rowerów. W roku 1998 zakłady w Rydze zostały zamknięte. Dziś część zabudowań zakładowych zajęły składy i magazyny, niektóre budynki zrównano z ziemią, a w wielu wiatr hula wśród potłuczonych szyb i odrapanych ścian...

Oprócz motorowerów przeznaczonych do ogólnego użytku, zakłady w Rydze wyprodukowały cały szereg maszyn wyścigowych. Przedstawimy je w oddzielnym opracowaniu.

---