Wróć do: PREHISTORIA

TIZ-AM-600

TIZ-AM-600

Zakłady w Taganrogu otrzymały zlecenie podjęcia produkcji motocykla na bazie angielskiego BSA-600 Sloper - wprawdzie nie najnowocześniejszej, ale za to wypróbowanej konstrukcji. Grupa specjalistów z TIZu (Taganrogskij Instrumentalnyj Zawod Nr 65 im. Stalina) pod kierownictwem J.W.Kogana, przy udziale inżynierów z Moskwy i Charkowa, opracowała w r. 1935 dokumentację motocykla, który otrzymał symbol TIZ-AM-600. W r. 1936 rozpoczęła się seryjna produkcja motocykla, z przeznaczeniem dla Armii Czerwonej i NKWD. Pięć pierwszych egzemplarzy doświadczalnych zbudowano w pierwszej połowie 1936 r, a w maju model ten (oznaczony w dokumentacji zakładowej symbolem TIZ-1) został zatwierdzony do produkcji seryjnej. Zmiany w stosunku do konstrukcji brytyjskiej polegały przede wszystkim na wzmocnieniu ramy motocykla i dostosowaniu go do rosyjskich bezdroży. Np. górny trójkąt ramy, w motocyklu BSA odlewany w całości, w TIZ-ie składał się z dwóch rur i dwóch odlewanych węzłów łączących. Zastosowano też "niemiecki" układ klamek kierownicy.

Motocykl TIZ AM-600 posiadał czterosuwowy jednocylindrowy dolnozaworowy silnik o pojemności 595 cm3 i mocy 16,5 KM. Cylinder pochylony był do przodu pod kątem 25 stopni. Smarowanie odbywało się w sposób kombinowany: pod ciśnieniem i rozbryzgowo. Motocykl wyposażony był w całkiem nowoczesny gaźnik MK-17 typu Amal (produkowany przez LenKarZ - Leningradskij Karburatornyj Zawod). Jego korpus wykonywany był początkowo z brązu, poźniej - z lekkich stopów. Czterostopniowa skrzynia biegów ze stałym zazębieniem kół mieściła się w osobnym karterze. Biegi przełączano dźwignią ręczną w kulisie po prawej stronie zbiornika. Motocykl posiadał sprzęgło wielotarczowe, suche, ramę z rur stalowych, widelec trapezowy z kierownicą osadzoną w gumowych tulejach amortyzujących. Napęd przenoszony był na tylne koło za pośrednictwem łańcucha Galla. Bębnowe hamulce uruchamiane były: pedałem nożnym z lewej strony motocykla (tylny) i dźwignią ręczną po prawej stronie kierownicy (przedni). Konstruktorzy od początku przewidzieli stosowanie w motocyklu magdyno, czyli zespołu iskrownika i prądnicy, jednakże, ze względu na opóźnienia w opracowaniu tego urządzenia, początkowo montowano jedynie iskrownik. Fabrycznie zakładano w motocyklu instalację elektryczną przystosowaną do magdyno, a niewykorzystane przewody chowano pod tablicą przyrządów. Tak więc, chociaż w dokumentacji figurowało magdyno, w praktyce cała instalacja elektryczna, z wyjątkiem układu zapłonowego, zasilana była z akumulatora, który wymagał okresowego ładowania. Magdyno MD-132 pojawiło się dopiero w 1939 r.

Motocykl wyposażony był w podstawkę boczną i rozkładane podstawki dla tylnego i przedniego koła. TIZ-AM-600 był w swoim czasie najmocniejszym motocyklem krajowej produkcji (16,5 KM). Znalazł szerokie zastosowanie w wojsku, przede wszystkim w oddziałach zwiadu, łączności i kierowania ruchem. Na wózkach bocznych mocowano rkm DP-27 Diegtiariewa. Istniały również wersje z mocowaniem rkm DT (Diegtiariewa tankowyj) na poprzeczkach przedniego widelca. O ile jednak prezentowały się one imponująco podczas parad wojskowych, to celowość takiego rozwiązania w warunkach bojowych stała pod dużym znakiem zapytania. Pewną ilość motocykli TIZ otrzymała również milicja i oddziały Osoawiachimu.

TIZ-AM-600

Motocykl przystosowany był do jazdy z wózkiem bocznym, choć czynił to z niejakim trudem. Rurowa rama wózka mocowana była do motocykla w trzech punktach, a gondola zamocowana była na dwóch półeliptycznych resorach. Nośność wózka wynosiła 135 kg.

W oryginale, tzn. w motocyklu BSA-600, wózek znajdował się oczywiście po lewej stronie. Dostosowując konstrukcję do warunków rosyjskich, przeniesiono wózek na prawą stronę. Niestety, przeróbka skrzyni biegów okazała się pewnie zbyt kłopotliwa, więc dźwignia rozrusznika nożnego pozostała tam, gdzie była oryginalnie, czyli również po prawej stronie. Podobno w owych czasach na plaży bez trudu można było rozpoznać posiadaczy TIZa z koszem: po dużym sińcu nad kolanem. Jakkolwiek by się nie próbowało, nie można było odpalić motocykla, nie uderzając nogą o kant siedzenia.

W zakładach w Taganrogu opracowywano też inne konstrukcje, głównie eksperymentalne motocykle sportowe. Wiosną 1941 r. zmontowano prototyp TIZ-500, bazujący również na modelu brytyjskim - BSA-500. Dalsze prace przerwał jednak wybuch wojny. Zakłady ewakuowano do Tiumeni, gdzie zostały przemianowane na Tiumeńskie Zakłady Motocyklowe (TMZ). Wznowiono tam produkcję TIZ-AM-600 w oparciu o podzespoły wywiezione z Taganrogu. We wrześniu 1942 r. zmontowano 30 motocykli. Do listopada 1943 r. powstało ich 614, lecz wtedy zapas części wyczerpał się i produkcję zakończono. W 1943 r. całe wyposażenie zakładu wraz z grupą zatrudnionych tam specjalistów przeniesiono do Gorkowskich Zakładów Motocyklowych (GMZ).

TIZ-AM-600

Motocykl TIZ-AM-600 w Muzeum Motoryzacji w Rydze (Rigas Motormuzejs). Własność Aleksieja Popowa

TIZ-AM-600

TIZ-AM-600, Rigas Motormuzejs

TIZ-AM-600

TIZ-AM-600, Rigas Motormuzejs

Rama TIZ Przednie zawieszenie TIZ Silnik TIZ Rama kosza TIZ Dane techniczno-eksploatacyjne motocykla TIZ-AM-600, format PDF

Na podstawie artykułów opublikowanych w czasopismie "Moto" i "Technika Mołodioży", opracowała mysia